نمونه هایی از خرابکاری اقتصادی روسیه تزاری و انگلیس در اقتصاد ایران در دوره قاجار

این دشمنان سه گانه(شاه-انگلیس-روسیه)هر کارخانه جدیدی در کشور راه افتاد از کار انداختند،کارخانه های هزاران ساله منسوجات سنتی و صنایع دستی را ویران کردند،از بازرگانان ایرانی چند برابر تاجران روس و انگلیس مالیات گرفتند و ارو را ورشکست و خانه نشین کردند،وبا و طاعون و قحطی را مراقبت نکردند تا جایی که طی صد و پنجاه سال از زمان صفویه جمعیت ایران هرگز از مرز ده میلیون نگذشت(هندوستان در این زمان پانصد میلیون رسیه هفتاد میلیون و عثمانی 22 میلیون جمعیت داشت)همواره جمعیت ایران از همسایگان خود کمتر بود.

در دوره ناصرالدین شاه اتفاق دیگری که سبب کشست کشور شد و ضربه مهلکی به ایران وارد آمد تغیر الگوی کشت گندم و پنبه ... به خشخاش و تحصیل تریاک بود که بر اثر تحمیل انگلیسی ها به ایران رخ داد.

تمام کارخانه ها و کارگاه هی داخلی در میانه راه متوقف و در اندک مدت ورشکست میشد،از جمله کارخانه ریسمان بافی که توسط محمود خان ناصر الملک از موسکو خریداری شده بود،کارخانه بلور سازی که توسط بلژیی ها و امین الضرب ساخته شد،کارخانه چینی سازی امین الضرب در تهرن کارخانه ابریشم تابی در تبریز کارخانه قند کهریزک و ...

سمت چپ حاج محمد حسین امین الضرب اولین سرمایه گذار ایرانی در حوزه صنعت و اولین وارد کننده برق به ایران

رواج تریاک در دوره ناصری آثار زیان بار خود را به نمایش گذاشته بود و رخوت و سستی را میان مردم به ویژه اهالی تهران به منصبه ظهور رسانده بود.

یکی از عوارض قرارداد های گمرکی ایران و روسیه سرازیر شدن کالاهای ارزان قیمت روسی به ایران بود که صنایع تازه تاسیس داخلی توانایی رقابت با آنها را نداشت،قرارداد مزبور طوری تنظیم شده بود که تعرفه گمرکی کالاهای تولیدی و صنعتی ایران را که به روسیه صادر میشد افزایش می داد ولی حقوق گمرکی کالاهای وارده از روسیه به خصوص کالاهای صرفی فوق العاده کهش می یافت.روسها به این امر بسنده نکرده بلکه برای متوقف ساختن کارخانه های ایران بعضی از محصولات تولیدی خود را به پایین تر از قیمت تمام شده در روسیه عرضه میکردند،به عنوان مثال روسها برای ورشکست کردن کارخانه قند کهریزک قند روسیه را در ایران به بهایی بسیار کمتر از بازار های روسیه به فروش رسادند.در گیلان ملاکان بنا به درخواست روسها شروع به کاشتن تتون بجای ابریشم در زمین های زراعی کردند.

منبع کتاب وزین چرا قاجاریه فروپاشید نوشته داریوش شهبازی

سفر سوم ناصر الدین شاه به فرنگ،میرزا ملکم خان دادن امتیاز بخت آزمایی در ایران به انگلیس!

ناصر الدین شاه برای تامین هزینه سفر سوش به اروپا مبلغ چهل هزار لیره از جورج رویتر فرزند بارون دورویتر قرض کرد و به اتفاق امین السلطان و عده ای در حدود پنجه نفر از طریق قفقاز عازم اروپا کردید،وی در کشورهای عرض راه توقف زیادی نکرد و یک سره به لندن رفت و در آنجا مورد استقبال زمامداران انگلیس قرار گرفت،پرنس آف ویلز ولیعهد و لرد سالزبری نخست وزیر و سایر رجال انگلیس ضیافتهای متعددی به افتخار پادشاه ایران دادند و ملکه ویکتوریا نیز چندین بار وی را ملاقات کرد و مذاکره کرد.در این ضیافت ها نطق های مفصلی درباره دوستی و یگانگی ایران و انگلیس ایراد شد که به وسیله میرزا ملکم خان ناظم الدوله وزیر مختار ایران به فارسی ترجمه می گردید.تصویر سمت چپ متعلق به میرزا ملکم خان ناظم الدوله نخستین روزنامه نگار ایرانی است.

میرزا ملکم خان توانست با تقدی هدایایی به شاه و بعضی از همراهان که در اسکاتلند به سر می برد توانست امتیاز بخت آزمایی در ایران را به اسم یکی از اعضای محلی سفارت ایران در لندن بگیرد و آنرا بلافاصله به مبلغ چهل هزار لیره به یک شرکت انگیسی بنام شرکت سرمایه گذاری در ایران بفروشد،این امر با دخالت امین السلطان و برخی از رجال که با ملکم خان میانه ای نداشتند قرار گرفت و بعضی از علمای دینی هم به عنوان اینکه بخت آزمایی نوعی قمار است و بر خلاف شرع است با آنها همصدا شدند و زمزمه مخالفت از هر سو برخواست.تصویر رو به رو متعلق به امین السلطان صدراعظم ناصر الدین شاه مظفرالدین شاه و محمد علی شاه است که بعدا در جلوی مجلس شورای ملی به طرف وی تیر اندازی میشود و جان خود را از دست میدهد.

ناصرالدین شاه در مراجعت به ایران از نمایشگاه جهانی پاریس که به مناسبت یک صدمین سال انقلاب کبیر فرانسه برپا شده بود بازدید کرد  و سپس از راه آلمان و روسیه به ایران برگشت،ناصر الدین شاه بعد از بازگشت به ایران میرزا ملکم را از سفارت معزول و امتیاز را ملغی نمود،میرزا ملکم خان از مراجعت به ایران استنکاف کرد و علیرغم شاه و امین السلطان با آزادی خواهان و مخالفان سیستم استبدادی همدست شد و آغاز به انتشار روزنامه ای بنام قانون در لندن کرد و در هر شماره از آن شمه ای از مظالم و مضار رژیم استبدادی و وضع اسفناک ملت ایران را تشریح می مود و به طرق مختلف و مخفی آن را به داخل ایران می فرستاد.

تصویر ن‍اص‍رال‍دین‌ ش‍اه‌ و امین‌ال‍س‍ل‍طان‌ در خ‍ان‍ه‌ ل‍رد س‍الیس‍ب‍وری‌

تصویر کالسکه ناصرالدین شاه در بازگشت از به انگلیس در فرانسه در سال ۱۸۸۹ که در بازدید از کارخانه ای گرفته شد.

----------

منبع؛بیشتر متون این نوشته از کتاب تاریخ روابط خارجی ایران نوشته زنده یاد عبدالرضا هوشنگ مهدوی اقتباص شده است.

ماجرای قتل سفیر روسیه در ایران

الکساندر سرگوییویپ گریبایدوف دیپلومات نمایش نامه نویس و شاعر و آهنگساز د زمان روسیه تزاری بود،وی تدوین عهدنامه ترکمنچای را بر عده داشت.
از فعالیت های وی ضبط نسخه خطی کتابخانه شیخ صفی الدین اردبیلی و انتقال آن به روسیه بود،بعد از عهدنامه ترکمنچای وی بعنوان سفیر روسیه در ایران انتخاب شد.
گریبایدوفمردی تحصیل کرده بود و در رشته ای ادبیات حقوق و علوم تحصیل کرده بد ولی در عرض راه تهران رفتار ناشایستی با ایرانیان داشت و خود را سفیر کشور غالب معرفی میکرد و به ایرانیان توهین مینمود.
گریبایدوف در ۶ ژانویه ۱۸۲۹ وارد تهران شد و هایایی را که از طرف تزار روسیه به همراه آوده بود به فتحعلی شاه تقدیم کرد.

اما وی در تهران نیز از رفتار های ناشایستش دست برداشت و در ابتدا میرزا یعقوب ارمنی خزانه دار و مباشر فتحعلی شاه را که متجاوز از ۴۰هزار تون پول و جواهر دزدیده و به سفارت روسیه پناهنده شده بود تحت حمایت خود قرار داد و از تحویل او به مقامات ایرانی خوداری کرد و از دولت ایران در خواست کرد که زنان گرجی و ارمنی مقیم تهران را به سفارت روسیه تسلیم نماید تا مایل شود کدامشان تمایل به بازگشت به وطن خود را دارند.اما به دلیل اینکه این زنها مدتها بود در ایران ازدواج کرده بودند و صاحب فرزند شده بودند تمایلی به این کار نداشتند.
گریبایدوفدستور داد که نوکراش به زور وارد خانه آصف الدوله(تصویر سمت چپ) صدر اعظم و داماد فتحعلی شاه شده و دو زن گرجی را که مدتها بد به قید زناشویی در ایران به سر می بردند بیرون بکشد و به سفارت ببرند،این کار باعث تحریک احساسات مذهبی مرد ایران شد و مردم دکان ها و بازار را بستند و به رهبری میرزا مسیح استرآبادی مجتهد به سوی سفارت روسیه روانه شدند،کوشش و اقدامات دولت ایران برای ایجاد آرامش و متفرق کردن جمعیت ۴-۵ هزار نفری از مردم خشمگین به جایی نرسید و در ۱۱فوریه ۱۲۰۹مردم خشمگین به سفارت روسیه حمله کردند که در ابتدا قزاق ها با تیر اندازی چند تن از مهاجمان را کشتند ولی قادر به مقاومت در برابر آنها نبودند و گریبایدوف در سن ۳۴ سالگی و ۳۷تن از همرماهان وی را به قتل رسادند و سفارت را غارت کردند در این یان فقط دبیر اول سفارت بنام مالتسف که پنهان شده بود جان سالم به در برد.

بعد از قتل گریبایدوف میرزا مسیح استرآبادی(تصویر ست چپ) به مدت ۱۸ سال به عتبات تعبید شد و جسد گریبایدوف برای خاک سپاری به تفلیس منتقل شد و عباس میرزا نیز به همراه الماس ۸۸ قیراتی که نادر شاه با خود از هند آورده بود بری دلجوی تزار روسیه و ژنرال پاسکیویچ که گریبایدوف خواهر زاده وی بود عازم روسیه شد،در آن زمان امپراطوری روسیه در منطقه بالکان با عثمانی درگیری داشت لذا از پیگیری این مساله خوداری کرد،زیرا در صورت اتحاد ایران و عثمانی ممکن بود به ضرر روسیه تمام شود.

----------

منبع؛بیشتر متون این نوشته از کتاب تاریخ روابط خارجی ایران نوشته زنده یاد عبدالرضا هوشنگ مهدوی اقتباص شده است.